Helmont aan de Ade

Het is een onderdeel van vier tekeningen waarop vier vestingen te zien zijn. Behalve Helmond zijn dat Ravenstein, Kruisschans en Steenberg. Het onderschrift voor Helmond luidt: Helmont, ghelegen in Brabant op het water-vlietjen Ade ses groote mylen van Ravesteyn, is een kleyne stadt met een schoon casteel, daer den grave van Cortenbach (die den grondt van de stadt toebehoort) sijn hoff houdt, ende wordt deshalven ghemeenlijck genoemt den heere van Helmont. Onder de afbeeldingen staat vermeld dat Joannes Peeters de tekeningen heeft gemaakt, maar dat de gravures vervaardigd zijn door Gasper Bouttats in het jaar 1674.

Dit lijkt een leuke afbeelding uit de zeventiende eeuw van het kleine stadje Helmond aan de Aa. Er is echter wel het een en ander over op te merken.

Eerst iets over de tekst. Daarin wordt gesproken over zes grote mijlen. Een grote mijl is gelijk aan de afstand van ‘een uur gaans’, dus dat wat men loopt in een uur. Dat is 5555 meter. Zes mijlen is derhalve 33 1/3 kilometer. Dit is inderdaad ongeveer de afstand tussen Helmond en Ravenstein hemelsbreed. De heer van Helmond waarover gesproken wordt moet Emond van Cortenbach zijn die in 1649 zijn vader opvolgde als heer.

Op de afbeelding is heel wat niet in orde. Links vaart een grote zeilboot op een water waar bij geschreven staat ‘Ade’, de Aa. Schepen van een dergelijke grootte hebben nooit over de Aa kunnen varen. Ook zijn er muren getekend rondom de stad. Helmond heeft nooit stadsmuren gehad. Wel lagen er aarden wallen, die in de periode waar het over gaat niet meer compleet waren. Wel waren er toen nog de stadspoorten. Op de afbeelding is één poort te zien. Gezien de ligging zou dat bij de watermolen moeten zijn geweest, maar daar was geen brug over de Aa. Bovendien zou dan aan de linkerzijde de Binderse poort te zien moeten zijn. Ook de afbeelding van het kasteel klopt niet. Het lijkt wel of er een verkeerd perspectief gebruikt is en of een toren niet op de hoek, maar midden in een muur staat. Naast het kasteel staat ook nog een hoog gebouw dat wij niet kunnen plaatsen.

In het midden is de oude Lambertuskerk te herkennen. Daar links van staat nog een hoog gebouw. Dat is een afbeelding van de abdij Binderen, die in 1674 in gebruik was bij de rentmeester der geestelijke goederen. Dit gebouw heeft nooit binnen de stadswallen gelegen.

Hoe kan het nu dat er zoveel zaken op een afbeelding staan die niet kloppen? Vroeger tekenden veel kunstenaars elkaar na. Het lijkt erop dat Joannes Peeters nooit zelf in Helmond is geweest, maar een onduidelijke tekening van de stad heeft gezien en aan de hand daarvan zijn tekening heeft gemaakt. Daarbij gebruikte hij elementen waarvan hij vond dat die erbij hoorden: op een rivier horen grote rivierschepen en om een stad horen stenen muren. Het is altijd nodig bij een oude prent het daarop afgebeelde te verifiëren aan de hand van de uit de archieven bekende gegevens.