Zo sterk zijn onze dozen

De uit Oisterwijk afkomstige Abraham van Dam startte in 1903 in Woensel een hooi- en stroperserij. Het bij de boeren uit de omgeving gekochte hooi en stro werd tot balen geperst en zo tot ver over de grens verkocht. Dat was een zodanig succes, dat er al snel moest worden omgezien naar een ruimere huisvesting die hij in Helmond aan de Zuid-Willemsvaart vond. Omdat Van Dam ook plannen had om stromatten, strohulzen en strokoord te gaan vervaardigen was hij al weer snel genoodzaakt om naar een nog groter terrein om te zien.
Dat werd gevonden net over de Helmondse gemeentegrens in Aarle-Rixtel. Daar, bij Sluis 7, richtte Van Dam met Willem Stam in 1909 de Firma Stam en van Dam op. Enkele maanden later werd een deel van de gebouwen verhuurd aan de uit Deventer afkomstige Oswald Henny, die daar met drie arbeiders begon met het fabriceren van enkel en dubbel beplakt golfkarton onder de naam: Golfpapier en Cartonnagefabriek Aarle-Rixtel. Golfkarton was toen in Nederland nog relatief onbekend. In de Verenigde Staten was voor verpakkingsdoeleinden geribbeld papier uitgevonden dat veel gebruikt werd voor het verpakken van flessen wijn. Door het beplakken van het gegolfde karton werd een zeer degelijk verpakkingsmateriaal verkregen. De fabriek kwam tot grote bloei en werd in 1920 door nieuwbouw vervangen. Ondertussen werden bij buurman Stam en Van Dam voor het verpakken van flessen nog steeds flessenhulzen uit stro geproduceerd. In 1912 stapte Stam uit de firma en ging Van Dam alleen verder. In 1917 werd het nabijgelegen complex Karelstein aangekocht. Een dramatische brand zou de geschiedenis van beide bedrijven voorgoed veranderen. 

In de vroege morgen van zaterdag 27 juni 1931 werd zowel een kind uit het gezin Henny op Karelstein, als een kind van een van de opzichters die op het terrein woonde wakker. De zoon van Henny hoorde iets en riep: “moeder, er zit een muis achter het behang”. Al gauw stond alles in lichterlaaie. Oswald Henny belde onmiddellijk de Helmondse brandweer, maar omdat de fabrieken op het grondgebied van Aarle-Rixtel lagen mochten de Helmondse spuitgasten niet uitrukken voordat zij toestemming van de burgemeester van Aarle-Rixtel hadden. Omdat die burgemeester geen telefoon had, moest men er met de auto heen. De burgemeester belde vanuit het postkantoor voor assistentie naar zijn Helmondse collega. De brandweer stond daar al gereed en was net even sneller ter plaatse als hun collega’s uit Aarle-Rixtel, die onderweg ook nog een probleem met de wielen van de motorspuit hadden. De twee motorspuiten en de ladderwagen uit Helmond konden door al die vertraging weinig meer uitrichten bij de laaiende vuurzee. Al gauw trok de brand duizenden kijklustigen die wakker waren geworden door het geknal van ontploffende olievaten. De vlammenzee was van een grote afstand te zien. Besloten werd om de 2 hectare stro- en hooimijten op het terrein te laten afbranden. Getracht werd om Karelstein te behouden. Van het gehele complex van beide firma’s, het kantoor van Van Dam en de aangrenzende woning bleven alleen de geblakerde muren overeind staan. Twee miljoen kilo hooi en stro en 3 tot 4 ton aan voorraad papier was in vlammen opgegaan. Van de kostbare machines restte niets als schroot. Er gingen 18 strohulsmachines, 18 strokoordmachines, 4 stropersen en 20 motoren bij Van Dam verloren. De schade bedroeg circa 300.000 gulden. Van Dam had ongeveer 50 mensen in dienst, bij Henny werkten er circa 20.

Na de brand bleef Abraham van Dam niet bij de pakken neerzitten; hij had pas een mooie order binnen en ging daarom al enkele dagen na de brand op pad om stro aan te kopen. Oswald Henny gooide de handdoek in de ring. Hij beëindigde zijn activiteiten. Hij leerde Siegmond van Dam, de zoon van Abraham alles over de fabricage van karton zodat de Van Dam de golfkartonfabriek kon voortzetten. De naam werd veranderd in: “N.V. Zuid-Nederlandsche Handelsmaatschappij voorheen A. van Dam”. Drie jaar na de brand stond er een vernieuwde golfkartonfabriek met een oppervlak van 7.000 vierkante meter. In 1934 werd een moderne golfkartonmachine geïnstalleerd met een lengte van 40 meter waarmee aan twee kanten beplakt golfkarton kon worden vervaardigd.
De oorlogsjaren vormen een andere zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de fabriek. De bezetter stelde de fabriek onder haar beheer. Een groot gedeelte van de fabriek werd in de oorlogsjaren verwoest, waarbij ook het machinepark verloren ging. Weer moest de zaak worden opgebouwd. In 1949 produceerde men wekelijks een strook golfkarton van 280 kilometer. Nog een keer zou het branden bij Van Dam. Op zaterdagmiddag 12 mei 1962. Plannen voor de wederopbouw zijn er al voordat het vuur gedoofd is. Dankzij medewerking van alle kanten en de inzet van het personeel kon de fabriek een week later voor een groot deel weer draaien. Op 30 oktober konden de herbouwde productiehal en het kantoor alweer worden geopend. In 1969 kwam de eerste fusie. In 1973 ontstond na weer een fusie “Kappa Van Dam”. Een jaar later verdween de naam Van Dam en ging het bedrijf verder onder de naam Kappa. Na nog enkele fusies verliet het bedrijf in 2007 de Kanaaldijk en nam een nieuw gebouw in gebruik op het bedrijventerrein Zuidoost-Brabant in Helmond. Het oude fabrieksterrein werd ontwikkeld tot een woongebied met de naam “De Groene Loper”. Het bedrijf in Helmond heet nu “Smurfit Kappa Van Dam Golfkarton B.V.”, onderdeel van het in 2005 door fusie ontstane concern van het Nederlandse Kappa Packaging en het in 1934 in het Ierse Dublin opgerichte papierconcern Jefferson Smurfit. Bij het vijftigjarige jubileum wenste de president-commissaris, mr. H. Pastoors, dat de firma het in de volgende vijftig jaar even goed zou doen. Die jaren heeft het bedrijf met glans doorstaan.

Bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven.