Keizersgracht, Grote Berg, Kleine Berg: aan de Eindhovense grachten

Oorspronkelijk was Eindhoven een kleine stad. Rond 1865 besloeg de oppervlakte slechts 56 hectare en telde het stadje 3300 inwoners. In 1874 kreeg Eindhoven er kleine stukjes van van Woensel en Tongelre bij. Hoewel er nu niets meer van over is had ook Eindhoven een gracht. Deze liep van de Wal, via de Keizersgracht, Emmasingel, 18 Septemberplein en Vestdijk naar de Dommel, die samen met de Gender de stadsgracht van water voorzag. Na de annexatie in 1920 van de omliggende dorpen en de oprukkende industrialisatie veranderde het stadsbeeld van Eindhoven in hoog tempo. Vanaf 1929 begon men met het dempen van de grachten. Het pittoreske beeld van bruggetjes over de stadsgracht verdween hierdoor. In 1954 werd het laatste stukje van de stadsgracht gedempt tussen Stratumseind en Vestdijk. Als herinnering aan de “grachtengordel” kreeg de straat die ervoor in de plaats kwam de naam Oude Stadsgracht.

De Keizersgracht in 1924 voor de demping van de stadsgracht.

Keizersgracht
Op de kadastrale kaart van 25 oktober 1886 wordt de Keizersgracht aangeduid als “Wal genaamd Keizersgracht”. De Keizersgracht zou haar naam te danken hebben aan Driek van Mierlo, die in 1875 of 1878 keizer geschoten zou hebben voor de ridderlijke gilde Sint Sebastiaan uit Eindhoven. Driek van Mierlo had een villa aan de Wal en naar verluid is de Keizersgracht vernoemd naar zijn keizerschap (men wordt keizer als men drie achtereenvolgende keren koning geschoten heeft).

Aan de Keizersgracht staan en stonden markante panden. Enkele daarvan laten we de revue passeren. Zo zien we aan de Keizersgracht nummer 2 het pand van drukkerij Hermes van het Eindhovens Dagblad staan. Het werd gebouwd in 1933 onder architectuur van Koken en is nu een gemeentelijk monument. Op dit moment heeft edelsmid Paul van den Hout daar zijn werk- en winkelruimte. Aan de overkant zien we op nummer 1 het voormalige “post- en telegraafkantoor”. Dit wordt nu als winkelcentrum gebruikt. Iets verder aan de rechterkant tegenover het kantoor Hooghuis is een parkeerterrein. Dit perceel staat bekend als het “terrein Fens”. Diverse rapporten zijn door de gemeente geschreven over de ontwikkeling van dit terrein. De bedoeling was er een doorsteek te maken van de Hooghuisstraat naar de Kleine Berg, maar dat is er nooit van gekomen. Op dit terrein bevond zich vroeger de villa van notaris Fens, in 1887 gebouwd door architect Van Dijck. Fens had een voorliefde voor tuinieren – hij was lid van de tuinvereniging – en in de voortuin bevond zich dan ook een bloemenmozaïek. In 1968 werd de villa afgebroken. Alleen het koetshuis op nummer 6, nu restaurant, herinnert ons nog aan de aanwezigheid van Fens, getuige de naam “restaurant Fens”. Als we verder lopen richting de kruising met de Grote Berg zien we aan de rechterkant het pand met de nummers 20 tot en met 26. Het pand heeft prachtige details zoals de winkelpui van hout met daarboven glas in lood. Op de benedenetage van het pand zitten een aantal winkels, waaronder Sfeervol Wonen en modezaak POMM.

Links: de ingang van de Kleine Berg vanuit de Keizersgracht. Links is nog net het gebouw van de drukkerij Hermes te zien. Midden: het gebouw van de Post en Telegraaf in 1931. Nu is hier een mini-winkelcentrum. Rechts: winters landschap van begin 1900 met villa Fens op Keizersgracht 8. Voor de villa is nog het bruggetje over de gracht te zien.

Grote Berg
We slaan rechtsaf de Grote Berg in en zien aan de overkant de huidige locatie van het Eindhovens Dagblad. Iets verderop op nummer 9, op de hoek met de Paradijslaan, zien we de voormalige marechausseekazerne. Het is een gemeentelijk monument waar nu de wereldwinkel zit. Behalve de marechaussee zat ook de politie in de Grote Berg, en wel op nummer 59. Zij nam in 1929 het nieuwe bureau in gebruik. Later kwam de Sociale Dienst er en nu is het pand de werkplek van het Archeologisch Centrum Eindhoven. Overigens zijn de kapperszaken aan de Grote Berg goed vertegenwoordigd, zoals De Stadskappers op nummer 16 of Pars A. Hairstyling op nummer 31. Op nummer 52 zien we Hoofdrol waar kappersbenodigdheden te krijgen zijn. We lopen richting het einde van de Grote Berg en gaan de hoek om naar de Kleine Berg. Op het punt waar beide straten samenkomen lag vroeger ongeveer de grens met Gestel. We vinden daar nu de slaapwinkel van Hästens.

Links: in september 1944 wordt de bevrijding gevierd bij het politiebureau aan de Grote Berg. Rechts: samenkomst van Grote en Kleine berg rond 1900, gezien vanuit de Hoogstraat. Hier lag ongeveer de grens met Gestel.

Kleine Berg
De Kleine Berg is een gezellige, intieme uitgaans- en winkelstraat. We treffen er lunchcafeetjes, restaurants en gespecialiseerde winketjes aan. Zagen we op de Keizersgracht en Grote Berg enkele gemeentelijke monumenten, op de Kleine Berg staan daarnaast ook twee rijksmonumenten. Op nummer 33-35-37 een dubbelhuis met winkel uit 1890. Daar zitten nu Eppo Stripspeciaalzaak en Yamas Grieks Specialiteiten Restaurant. Op nummer 45 vinden we het tweede rijksmonument, een winkelpand uit 1932 dat nu dienst doet als kapperszaak met de naam Faces. In 1948 had W. van der Schoot daar een ijzerwaren- en gereedschappenwinkel. We vinden nog enkele mooie pandjes die op de gemeentelijke monumentenlijst staat, zoals nummer 26 en 28, waar nu café De Baron en boekwinkel De Heremiet zitten. Verderop vinden we op nummer 22 kledingwinkel Hugo Boss en op nummer 11 Contempo Galerie. We zijn weer terug bij de Keizersgracht: de cirkel is rond.

Briefhoofd van de firma W. van der Schoot IJzerwaren en gereedschappen aan de Kleine berg 45. De rekening is van november 1948.